Như thường lệ, sau mỗi buổi chiếu, anh Hùng (đạo diễn Trần Anh Hùng) luôn hỏi, “Các bạn thấy bộ phim thế nào?”. Có lẽ gốc tích của một tâm thức được khắc hình tạo dáng tại Pháp sẽ có một biểu hiện trong ngôn ngữ như vậy. Muốn lắng nghe, mong đối thoại, chờ những góc nhìn thuận nghịch.
Bức tranh Nhật cổ xưa
Đây đã là lần chiếu thứ 3 tại Toong. Phim nói tiếng Pháp, tiếng Nhật và giờ là tiếng Tây Ban Nha. Không phải phim nào cũng hay, toàn hảo trong nhiều khía cạnh hay một khía cạnh. Có lẽ ý định đằng sau từng lựa chọn là sự gợi mở, dẫn dắt người xem thoát khỏi những cảm thụ khuôn mẫu. Phá cấu trúc, phá đề tài, phá dàn dựng. Không phải là phá hủy mà là đảo nghịch, lật tung, va chạm vào thẩm mỹ thưởng thức đã nên hình hay đang chớm đông lạnh, có nguy cơ kiên cố để từ đó mở ra những chân trời mới trong việc xem phim, cảm phim, hiểu về phim.
La región salvaje (2016, đạo diễn Amat Escalante) nếu được dịch theo nghĩa gốc có lẽ sẽ được hiểu là “vùng hoang dã”, nơi hoang, một miền tăm tối chưa hề được khai phá. Dù là diễn dịch thế nào thì ý nghĩ của tâm trí không thể thoát ra khỏi sự định hình về một nơi chốn có tính chất địa lý. Và đúng là bộ phim có nhấn mạnh về không gian địa lý thật, một dạng không-gian-tạo-ý, một ngôi nhà giữa rừng, dòng sông uốn lượn, khe suối nước tuôn để từ đó liên hệ đến một nơi, một vùng trên cơ thể. Tựa tiếng Anh thì có tên The Untamed. Hẳn là ý nghĩa đã không còn giới hạn trong 1 nơi chốn nữa. Cái gì chưa được thuần hóa, cái gì còn đang ở dạng nguyên sơ? Ngôn từ đã giãn nở, thêm một chiều ý nghĩa, thêm một tầng lớp diễn dịch.
Khi xem phim này, đập ngay vào mắt từ những phút đầu tiên là hình ảnh khỏa thân của một thiếu nữ sau một thời giao hoan và những xúc tu trơn láng, đang chuyển động. Phim Mexico nhưng lựa chọn nội dung kể, lựa chọn thể tài nằm ngoài dòng chảy của các đạo diễn Mexico tên tuổi đương thời. Phim Mexico, chính kịch kết hợp yếu tố kinh dị và viễn tưởng, bối cảnh hiện đại nhưng lại có tính liên văn bản với một bức tranh cổ xưa của Nhật Bản.
Trong tranh ấy, có một người phụ nữ trong dáng nằm khỏa thân, hai chân dang rộng và chiếm trọn miền hoang dã sâu thẳm là một con bạch tuộc đang vươn những chiếc xúc tu hồng hào bấu lấy toàn bộ nhân dáng lõa lồ. Có thêm 1 con nữa, nhỏ hơn đang kích thích ở vùng miệng. Điểm nằm là giữa những tảng đá. Suy đoán phần nhiều đây là bờ biển. Không thể nhớ tên bức họa. Không thể nhớ tên họa sĩ. Chẳng rõ ở thời nào. Nhưng chắc chắn đây là một bức tranh Nhật Bản. Một tác phẩm rất dễ dàng được liệt vào hàng dâm đãng và vô luân. Nếu nhìn theo khuynh hướng tả chân, trần trụi cộng hưởng cùng âm vang đạo đức cộng đồng thì có lẽ sẽ có những phản ứng khó chịu, khiếp đảm và phỉ báng. Nhưng đó không phải là ta, là chúng ta, những người ở trong một vùng miền khác, đã được thuần hóa bởi những nếp nghĩ khác. Đây là Nhật Bản, một nơi nổi danh với những tư tưởng kỳ lạ mà địa hạt tình dục cũng không phải là một ngoại lệ.
Con bạch tuộc ấy, những vòng xúc tu ấy là biểu trưng cho điều gì? Hoán dụ hay là ẩn dụ cho điều gì?
Cạn nghĩ từ một kẻ chưa từng đến Nhật, chưa từng nhuần thấm văn hóa Nhật, hiểu biết về mỹ thuật hạn chế, kinh nghiệm về tình dục và cả tâm lý phụ nữ ở mức nghèo nàn thì đó chính là mơ ước được viên mãn trong chuyện phong the. Và đó còn là một khẳng định ngầm, một tuyên bố vô ngôn về điểm G. Không có điểm G nào. Đúng hơn là không có một điểm G cố định. Điểm G của người nữ không phải một mà là khắp nơi, khắp chốn. Những miền hoang ấy cần được một xúc chạm hiểu biết, thương yêu và tôn trọng. Vùng hoang ấy đang chờ được khai phá, được thuần hóa.
Bạch tuộc, tình tay ba, án mạng
Bộ phim như một chuỗi trình ảnh động đậy, là những hoạt ảnh nối theo bức tranh họa thuở xưa. Cái tĩnh trong hội họa được tiếp dẫn vào cái động của điện ảnh.
Cú máy quay khởi đầu của bộ phim dẫn đôi mắt dõi theo dáng hình của cô gái. Từ phía sau, đi theo, trong mù sương. Một cú máy toàn bám sát, di chuyển tạo ra một khấp khởi hy vọng về một tác phẩm tràn ngập những góc quay và hiệu ứng hình ảnh sáng tạo. Nhưng không, tiếc là không! Phim trôi đi mà không thể có thêm những bừng sáng thị giác nào, ngoài trừ một vài le lói sẽ được Trần Anh Hùng phân tích.
Không có một ai trong buổi chiếu phim tại Toong phát biểu về bức tranh Nhật, về sự liên ảnh, liên hình, liên ý từ 2 tác phẩm. Nếu xoáy sâu vào bức tranh thì có lẽ phần ẩn ngôn của phim này sẽ là bình minh. Và ánh sáng ẩy sẽ đẩy lui mọi nghĩ cảm tiêu cực, ngang trái và bất tiện khi phải chứng kiến khá nhiều hoạt ảnh tả chân giữa nam và nam, giữa nam và nữ, giữ người và động vật, giữa động vật và động vật.
Chú bạch tuộc phả màu kỳ ảo, tình tay ba ướp hương chính kịch và vụ án mạng nhả khói bí ẩn vào tác phẩm. Dòng thời gian tự sự không có một đảo thời nào. Các sự kiện tuôn theo một trật tự tuyến tính. Góc nhìn trần thuật luân phiên từ 2 nhân vật nữ. Phim rõ ràng mang tính nữ, nói về mơ ước của người nữ. Nhưng có lẽ vì mang trong mình một hỗn hợp màu, hương, khói hòa lẫn nên khiến cho mạch dẫn của tác phẩm bị chia chẻ. Bàng hàng không leo thang! Kinh sợ không đến đỉnh! Xót thương không tận thấu!
Âm nhạc đi riêng một lối hù dọa đơn thuần. Hình ảnh bức tường loang lổ, hắt sáng như ốc đảo nằm ngoài. Nhiều tầng lớp xếp đặt trong âm nhạc, trong dựng cảnh, trong diễn tiến nhưng chúng cứ độc hành mà không hiệp nhất cùng nhau. Và quan trọng nhất, một hình ảnh nào đó đủ sức gây ám ảnh, gây khát khao, gây xót xa, gây đau nhức xóa nhòa ranh giới giữa hư cấu trên màn ảnh và hiện thực kẻ ngồi xem thì không có. Đến hôm nay, sau 2 ngày vẫn không có một dư ba nào!
Tình dục thì quan trọng. Hiểu biết về tình dục là cấp thiết. Thỏa mãn tình dục là hạnh phúc mặc nhiên. Nhưng trên hết, con người, cả nam, cả nữ cần một điều gì đó cao hơn, nhân tính hơn. Chưa thấy những ẩn áo cao hơn, nhân tính hơn trong bộ phim này. Đòi hỏi như thế cũng có khi là một sự quá đáng khi mà trọng điểm của tác phẩm dường như chỉ muốn dừng lại ở vế đầu. Nếu là vậy thì cũng không thành công. Để đến với hạnh phúc mặc nhiên ấy, thứ hạnh phúc tưởng như chỉ xác thịt thì cũng không thể nào thiếu được tình yêu.
Các nhân vật có thể không yêu nhau, không đến với nhau trong thăng hoa cao tột. Nhưng người đứng sau chỉ đạo, bày biện phải yêu nhân vật mình. Xem phim, dường như khối tình ấy đã xa vắng, đã bị chia rẻ bởi cái mong muốn hòa trộn, toan tính giữa các lớp màu, khói, hương.
#Nhiên