Một quyển sách tiếng Trung về Trương Nghệ Mưu đang trên đường về Góc O. Một buổi hẹn xem VÔ ẢNH (Shadow) với hai người em Đại Lâm Mộc. Tâm trạng náo nức tổng hòa!
Tâm trạng ấy khởi phát từ ngày biết tin phim sẽ được trình chiếu vào tháng 2. Đợi chờ mãi, đợi chờ mãi! Có lúc đã xóa hết mọi ngóng trông! Bản lậu vi phạm luật pháp và luật lương tâm thì xuất hiện nhan nhản. Nhưng không, không có tại rạp thì nhịn! Có những hành vi thưởng thức vừa đẩy thấp khả năng cảm thụ, lại vừa đẩy thấp những phạm quy nối dài. Đời đâu thể mãi u mê như vậy!
Đến rạp trong niềm náo nức kéo dài từ đầu năm. Đợi sách, đợi phim và đợi phản ứng từ buổi xem riêng tư để có thêm một buổi nữa theo kế hoạch! Nhưng sau gần 2 giờ thưởng thức, đành phải cất lời hẹn với 2 cô gái. Có thể phim cũng sẽ không trụ lâu! Có thể phải xem phim ít nhất 1 lần. Nhưng để xem phim thêm 1 lần nữa, lần thứ 2 thực là thử thách. Mất tiền, mất thời gian, mất công di chuyển nhọc mệt và mất luôn tình cảm bạn bè (vì nhiều khả năng sẽ đưa tới một trải nghiệm điện ảnh không toàn hảo cho người khác).
Phim VÔ ẢNH không tệ! Trương Nghệ Mưu là sự bảo chứng cho chất lượng dù sự xuống tay của ông cũng đã được giới phê bình cảnh báo ở 2 lần gần nhất! Nhưng nếu đính danh xưng “tuyệt tác” như tờ quảng cáo cầm tay thì có lẽ đã có phần thậm xưng. Tuyệt tác nhưng là tuyệt tác về cái gì, về khía cạnh nào? Nếu rõ ràng hơn thì có lẽ sẽ giữ được độ chân xác và khiêm tốn trong ngôn từ giới thiệu. Còn dùng “tuyệt tác” đứng riêng thì hẳn là có ý nói về tổng thể, tính toàn vẹn của một bộ phim. Tổng thể và toàn vẹn chắc chắn phải xét đến nhiều yếu tố trong đó không thể bỏ qua phần hình ảnh mà cốt lõi là ngôn ngữ điện ảnh hay là hiệu ứng hình ảnh để lại trong lòng người.
Về điểm này thì không có. Sau 1 ngày xem phim (không biết những ngày sau thế nào), không có gì đọng lại trong ký ức cả! Không có gì để nhớ, để trầm tư, để mặc tưởng, để luyến lưu! Sự thán phục đã xuất hiện và in trí trong vài khung hình. Nhưng đó là ảnh tĩnh. Là sự dàn xếp bối cảnh núi non trùng điệp nhiều lớp trong ngoại cảnh. Là giăng mắc những màng thêu vải phủ mộng ảo trong nội cảnh. Đất trời, con người như sương như khói, chân chân giả giả, hư hư thực thực. Và chỉ có vậy! Là ảnh tĩnh, không phải ảnh động, không có một hoạt ảnh nào gây nhớ thương bàng hoàng. Trong một cốt truyện lộng giả thành chân, tranh quyền đoạt vị, chánh tà trộn tráo, lẽ ra sự biến chất khi hắc khi bạch phải để lại một xúc cảm sáng cháy nào đó. Nhưng không có gì, không có gì ngoài 3 sắc trắng – đen – xám điểm xuyến mưa rơi máu đỏ sau những cơn giao tranh quyền lực!
Nhớ là nhớ khung tranh. Còn hồn cốt của họa phẩm, linh giác của những bức ảnh chuyển động đâu rồi? Không có! Vậy thì phải tìm đến các nhân vật.
Nội cảnh cung điện mở ra ở đầu phim với 5 nhân vật. Cảnh khép phim cũng là nơi ấy. Có sự thay đổi 1 nhân vật. Nhưng tổng số vẫn không đổi. Điều thiết yếu hơn là từ điểm đầu và điểm cuối, không thấy có một chuyển dịch tâm lý nào trong đa số các nhân vật. Kẻ nguy hiểm vẫn nguy hiểm. Kẻ ít nguy hiểm cũng chẳng thêm nguy hiểm. Và kẻ tỏ vẻ nguy hiểm cũng không bớt đi những ầm ĩ bề ngoài.
Lòng vòng, quanh quẩn trong suốt chiều dài câu chuyện mà không thể thâm nhập vào nội tâm của nhân vật. Cần có một khoảng lặng, khoảng tĩnh để từ hàng ghế các giác quan vượt qua những song chắn vật lý và hai mà một, hai trở thành một. Tâm đồng tâm. Tim lồng tim. Nhưng không thể! Phải cần đến thoại kể giảng giải, phải cần đến âm dương trắng đen sỗ sàng bày biện thì đâu còn sự hiệp nhất tự nhiên nữa! Một và một. Đôi bờ xa cách. Giữa họ Trương và người vì Trương mà tìm đến. Hai lẻ. Không thể thành đôi. Không có một thinh lặng kỳ quan ngưng đọng để hai được là một. Tất cả tình cảm, giao cảm xảy ra ở ngoài da thịt, trong những hình ảnh diễn giải có khi lộ liễu, có khi lập lại từ những bộ phim xưa.
Những phát lộ trong diễn xuất không có những mạch dẫn không lời thâu nhiếp. Thế nên, các nhân vật trở nên giản dị, thiếu sức sống ở bề sâu. Phần hoạt náo hẳn nhiên là đã rõ. Còn phần thâu nhiếp vắng bóng, không có cơ may để thấu đạt trong mắt nhìn, trong sự cảm thụ. Tình tôi tớ chủ nhân, tình mẹ con huyết nhục, tình gái trai luyến ái không đủ độ son thắm để trở thành vế đối tương khắc với lòng yêu mê khát vương quyền.
Tinh giản trong thị giác. Rả rích trong âm thanh. Tất cả đổ dồn vào một kết thúc quàng lên 4 phiên giật nẩy. Nhưng đến khi ả-n-h đã thành h-ì-n-h, mọi cánh cửa bí mật đã toang mở, vẫn chưa thể thâu nhận, chưa thể cất trữ được gì!
Như đi, đi lâu trong màn sương / mờ / nhạt. Mà lạ lùng, lạ lùng! Áo lãng nhân vẫn chưa ướt thấm.
#Nhiên
4.4.2019