Sáng nay, tôi thể nhập vào một thế giới chưa từng. Toàn là đàn ông. Hoặc nếu có một giới khác thì vì ngồi trên tôi không kịp nhìn thấy. D.o.P, gọi tắt về họ. Còn đầy đủ, giám đốc hình ảnh. Toàn là giám đốc hiện tại và sẽ là trong tương lai.
Có lẽ chỉ mình tôi là lạc thời. Họ gọi buổi này là “Điểm tâm của D.o.P”. Tôi đã ăn sáng từ sớm nên không có cơ hội thưởng thức thức ăn. Cả thức uống. Đến giờ nghỉ cũng vậy. Tôi không có nhu cầu ăn uống. Và tôi cũng không đụng chạm vào một máy móc vật dụng nào. Dù đã có mặt nhưng tôi vẫn chưa thoát khỏi nỗi sợ hãi đám đông. Tôi chết cứng trên ghế ngồi. Ngay từ trước tôi đã xác định: Chỉ đến, lặng nhìn và lắng nghe. Diễn biến không một đổi khác nào. Tôi cố thủ hoàn toàn trong trạng thái lắng nghe, lặng nhìn.
Có 3 tiếng nói chiếm giữ trọn vẹn thời gian. Một anh khói thuốc sương mờ. Hẳn là chủ trì cho cuộc nói chuyện. Trong phần phát biểu rất dài, chân tình và đôi lúc gợi nên niềm hào sảng, tôi bất ngờ khi trên môi anh bật ra 4 tiếng:
- Cảm thụ văn học
Tôi như chưa tin vào đôi tai mình. Tại sao lại có 4 tiếng này xuất hiện ở nơi đây? Tôi lẩm bẩm, “cảm thụ văn học”. Ở trên, người đàn anh tiếp tục diễn bày. Tôi không ghi âm nên tôi không thể thuật lại chính xác lời anh. Cái hiểu về cảm thụ văn học của tôi có thể diễn đạt như sau.
Trước một thực tại, người ta sẽ có một nhận thức theo kèm. Tập hợp nhiều nhận thức trở thành cơ sở để hành động. Hành động này có thể hiểu là để cải đổi thực tại trước đó, cải đổi theo hướng lành hơn, đẹp hơn và thật hơn. Sự cảm thụ nằm ở đâu trong toàn bộ tiến trình vừa kể? Đó chính là nhận thức. Nhận thức thực tại dẫn đến hành động cải đổi thực tại. Đó là một quá trình thử sai trầy trật. Xuyên qua đó, những hiểu biết của con người về đẹp, về lành, về thật nên hình. Sự cảm thụ ban đầu là nhận thức. Về sau, cảm thụ trở thành hiểu biết. Cảm thụ văn học là một trực giác được mài sắc qua thời gian, qua đào luyện để trở thành hiểu biết chân xác về sự đẹp, sự lành, sự thật. Từ thẩm mỹ học người ta đi sang đạo đức học. Và ngược lại. Nhưng dù là xuôi ngược nào thì tất cả cũng khởi nguồn từ sức cảm thụ.
Tôi không biết nhìn nhận như vậy có phải là sai lệch không? Định nghĩa có lẽ cũng không quan trọng. Quan trọng hơn là làm sao để có được khả năng cảm thụ, làm sao để sức cảm thụ văn học trở nên sâu dày. Và điều này thì anh nói tiếp:
- Phải đọc, đọc nhiều…
Phần sau tôi không nhớ, nhưng chắc chắn có những câu từ này. Nghĩa là một người DoP phải có khả năng cảm thụ văn học. Và để có năng lực đó thì phải đọc nhiều. Hẳn nhiên, để trở thành một DoP thì cần thêm những yếu tố khác. Chẳng hạn như thể lực, như vốn sống, như có một người đi trước dẫn dắt, như ở trong một môi trường làm nghề thực tế.
Nhưng 2 ý chính về cảm thụ văn học và về sự đọc nhiều chắc chắn là thông tin mà những người tham dự khác cũng trong buổi này có thể xác nhận.
Đến lượt người thứ hai, ngồi ở giữa hay ngồi ở đâu tôi không rõ nhưng hình thể chắc chắc là gầy hơn 2 người còn lại. Anh này chia sẻ với thời lượng ngắn hơn. Và điều khiến tôi lưu ý và cảm thấy phấn khích nhất chính là việc anh nhắc tới thuật ngữ “máy quay bay”. Tôi không rõ cách sử dụng ngôn từ của tôi có đúng không. Nhưng tôi hiểu là vậy.
Một chiếc máy quay có thể điều khiển từ xa. Nó có thể bay lên trời, bay khắp nơi và đem đến một trải nghiệm tạm hiểu là “mắt đại bàng”. Người xem được thụ hưởng một ấn tượng thị giác như ánh nhìn của chim trời. DoP trẻ tuổi này có buông một lời ta thán về thực trạng lạm dụng “máy quay bay”. Anh nói, “Nếu ở trong nhà có thể làm được thì hẳn người ta cũng đã làm”. Câu chữ có thể không chính xác nhưng cú pháp tôi tin chắc là như điều vừa viết.
Ở đây muốn đề cập đến việc lạm dụng quá đáng phương tiện kỹ thuật. Một dạng phô trương sự hoành tráng, ngỡ ngàng, mê hoặc về hình ảnh mà không có mục đích gì. Điện ảnh cần nhất là gợi tạo cảm xúc nơi người xem. Để được vậy, cần như trên đã viết, cảm thụ văn học và đến ý chính thứ hai ở đây là sự khiêm nhường. Đúng hơn là sự tiết chế, dùng đúng lúc, đúng nơi, kỹ thuật chỉ là phương tiện để chuyên chở cảm xúc. Quyết định trên hết vẫn là dư vị trong lòng người xem. Người khán giả bỏ tiền vào rạp không phải để DoP đặt cây thước vào tay và chỉ dẫn đâu là những tiêu chuẩn của khung hình. Đâu là toàn cảnh, đâu là trung cảnh, cận cảnh hay đặc tả? Những câu hỏi đó họ không quan tâm, không có thời gian và nhu cầu. Họ bước vào rạp là để có một cảm xúc về hình. Hẳn nhiên, cảm xúc phải song hành với logic, với tính hợp lý. Và DoP phải làm được, phải thuyết phục được, phải chinh phục thị giác của họ trong một chớp sáng.
Tôi sẽ còn được dịp kiểm chứng năng lực của DoP này trong một bộ phim vào tháng 7 năm sau.
Người thứ ba, nói sau cuối, có bề ngoài tròn trịa. Anh cũng có phần hoạt ngôn hơn. Và đây cũng là người tạo nên cho tôi sự bất ngờ lớn nhất. Một sự tôi không hề lường tưởng đã xảy ra. Anh nói về Trăng Nơi Đáy Giếng. Tôi chấn động.
Bất ngờ đã có mà cứ sau mỗi một người phát biểu thì bất ngờ nhân đôi, nhân ba, nhân tám. Tôi đang ở đâu? Thế giới đàn ông. Và tôi đang nghe gì? Tôi nghe kể về xứ Huế, về ánh trăng. Thật không thể nào tin vào tai mình!
Anh nói về những ngày ngắn ngủi được tham gia vào tổ quay của bộ phim này. Mặc dù chỉ là ít thông tin nhưng lại có phần quan trọng đối với tôi. Vì trong đó, tôi thu giữ một gợi ý về mắt nhìn. Hay có thể là “điểm nhìn” của bộ phim này. Có một sự bất thường, một sắp đặt đầy ẩn ý của đạo diễn trong bộ phim đó.
Sự bất thường tôi chưa từng nhận ra hoặc chỉ lờ mờ không rõ. Đến buổi hôm nay, chính DoP này đã xác nhận. Góc nhìn, mắt nhìn, điểm nhìn của Trăng Nơi Đáy Giếng tựa như một sự canh chừng, lén lút, ẩn trốn, dõi theo. Một kẻ thứ ba vô hình nào đó đang hiện hữu và quan sát toàn bộ hoạt động của nhân vật chính. Căn nhà của nàng, khu vườn của nàng, toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần của nàng được một thế lực nào đó rón rén thâu nhận.
Thật không ngờ buổi hôm nay lại hữu ích đến như vậy! Tôi không biết phải gởi lời cảm tạ như thế nào. Nhưng thật ra cái ý nghĩa trân trọng đó sẽ chỉ đến mãi về sau. Còn lúc bấy giờ cùng với tất cả những bàng hoàng về ngôn từ của các DoP, tôi chỉ muốn nhanh chóng biến mất khỏi cái thế giới huyên náo và đầy khói thuốc này. Tôi muốn thể nhập nhanh chóng trở lại với tầng trời kỳ ảo ấy, với thế giới liêu trai ấy. Tôi muốn nương theo ánh sáng đêm trăng, lúc chân lúc giả. Tôi muốn tập nhìn, nhìn theo một lối mới, bằng một đôi mắt mới.
Mắt âm dương.
#Nhiên
7.9.2017