ĐƯỜNG NAI ĐI, KHÔNG CÓ DẤU CHÂN NHÂN TÍNH

CÁI ÁC KHÔNG TỒN TẠI hay là 

ĐƯỜNG NAI ĐI, KHÔNG CÓ DẤU CHÂN NHÂN TÍNH

  Không như những năm trước, quỹ thời gian của tôi hạn hẹp hơn. Ngoài đêm khai mạc đi để biết không khí, bộ phim duy nhứt [1] trong suy nghĩ nhất định phải chạy về quận Nhứt để coi của tôi trong Liên hoan phim Nhật Bản kỳ này là 悪は存在しない (Aku wa Sonzai Shinai, Evil Does Not Exist, Cái Ác Không Tồn Tại). Tôi mua vé suất trưa thứ bảy [2] và tối thứ ba để coi phim 2 lần. 

  Phim khiến tôi tập trung ngay từ phút đầu tiên với 2 kỹ thuật hình + tiếng rất đáng ngờ. Đó lối dẫn dắt dùng cảnh toàn lướt đi bằng góc nhìn từ dưới hướng lên một cách rề rà, nhiều lúc thấy dư thừa. Thứ hai là sự chuyển nhạc nền từ đang réo rắt du dương qua dừng tắt sỗ sàng đột ngột (từ có sang không) [3]. Lối biên tập hình + tiếng thế này sẽ còn được vận dụng trong suốt chiều dài tự sự của phim. Và khi nối lại toàn bộ mạch dẫn, tôi dường như nhìn thấy tình ý gửi gắm của nhà làm phim về điểm nhìn mang tính độc sáng và bầu không khí xung đột giữa hai đối trọng trong tác phẩm. 

  Từ tiêu đề "Cái ác không tồn tại", bộ phim gây ấn tượng bằng một dạng phủ định đầy tính nghịch lý. Phủ định mà như khẳng định. Khi coi phim, thật dễ dàng nhận ra cái ác thực sự có tồn tại và được đặt trong thế xung đột giữa những con người ở phố và rừng! Một bên là doanh nghiệp có trụ sở ở Tokyo và bên còn lại là ngôi làng Mizubiki [4] cách đó khoảng tầm ba giờ di chuyển xe hơi. Công ty từ thủ đô tới để mua đất, xây dựng khu nghỉ dưỡng glamping thời thượng. Kinh doanh lưu trú vốn dĩ không phải là năng lực lõi. Nhưng họ vẫn dấn sâu vào dự án này hòng thâu được dòng vốn hỗ trợ của chính phủ hậu Covid. Sự tồn tại của những tay “cò dự án” này không chỉ tạo ra cảm giác bất an cho làng quê thanh bình mà với bản vẽ xây dựng trên tay đây còn mối đe đọa thật sự tới nguồn nước sạch. Trong khi đây chính là tài nguyên quý giá của dân cư bản địa vốn dĩ trước nay sống dựa vào rừng. 

  Thông qua lớp nghĩa tương phản giữa người với người ở trên, chủ đề cái ác (悪) ở phim mở ra mối xung đột giữa con người tinh khôn và thiên nhiên hoang dã. Cách tiếp cận và khai triển về ý nghĩa cái ác thế này thật sự rất khác biệt, tạo ra một vẻ đẹp khó cưỡng của nghệ thuật kể chuyện.

  Dấu hiệu rõ nét nhứt của cái ác xuất hiện lần đầu tiên theo tôi là tiếng súng săn vang trời (tiếng ngoài hình). Âm thanh không rõ nguồn gốc này được lập lại lần nữa và đó cũng là lúc cao trào bắt đầu. Ở giữa hai tiếng súng [5] là một chuỗi các hành động chiếm đất, phá rừng, “chạy” dự án, lấy giải ngân đậm đặc tính thời sự, gây sức liên tưởng cực mạnh tới những gì xảy ra với tài nguyên đất, tài nguyên rừng tại Việt Nam trong 30 năm gần nhứt.

  Thêm một phim nữa, đạo diễn Ryusuke Hamaguchi tiếp tục sử dụng thủ pháp những đoạn thoại dài, nhất là lại diễn ra trong buồng lái xe hơi. Lối dựng thoại này vừa khắc họa tâm lý nhân vật vừa hé mở xung đột kịch ngấm ngầm. Giữa chính diện và phản diện qua giao đãi tưởng như không hề có va chạm nào. Nhưng từng câu thoại với ẩn ý và biểu cảm phát ngôn được đặt trong suốt hành trình chiếm và lấy nước (nguồn sống) ở 2 bên giúp tôi hiểu rõ khác biệt trong suy nghĩ, động cơ của các nhân vật, mà không cần tới những hành động kịch mang tính đối đầu công khai. Khi dứt phim, những câu chữ đó trở thành chìa khóa để giải mã cái kết.

  Điểm sáng nhất, hoang đường, đau đớn và kỳ diệu của bộ phim này chính là phần kết và cảnh kết. Cảnh kết mở ra một trường đoạn lạ kỳ khiến tôi phải hồi tưởng toàn bộ mạch dẫn dắt từ đầu để tạo liên kết với cao trào. Đạo diễn gây nhiễu [6] một chút ở đây khi xê dịch “dòng thời gian” vào trong cảnh này, khi hình ảnh bé Hana và nai gặp gỡ lại là một khoảnh khắc đã diễn ra trước đó. Dưới ánh trăng sáng và lớp sương mờ, cảnh được xem là “cây đinh ba” của truyện phim hiện lên đầy chất huyền ảo, vừa như thực vừa như mộng. Và nối theo đó là phần chung cuộc gây sửng sốt tột độ. Khi ở đây, người dường như không còn nhân tính. Người giờ cũng như nai. Người hóa nai. Con đường xuyên rừng từ đầu phim dẫn tới điểm cuối hóa ra là đường đi của nai cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Đường nai chạy, đường nai tìm nguồn nước, đường nai duy trì sự sống. Và khi bị vây hãm, bị bắn một phát đạn, nai là người / người là nai phản đòn, trở thành kẻ thủ ác.

  Nhưng cái ác đâu hề có tồn tại. Phủ định mà khẳng định. Cái ác có đó. Chỉ là trong ý niệm của kẻ thủ ác không hề có cái ác, không có ý thức, không có suy tư. Những người đến từ thành thị không nhận thức được mức độ gây hại của dự án glamping với cộng đồng dân cư địa phương. Họ hành động vì lợi ích cá nhân, nhưng chưa bao giờ nghĩ rằng đó là cái ác. Đối với họ, tất cả chỉ là quá trình tìm kiếm một chỗ trũng cho dòng nước (dòng tiền) [7]. Trong khi đó, phản kháng cuối cùng của người dân nơi đây cũng không phải là cái ác. Cũng giống như nai, họ chỉ phản ứng khi bị tấn công. Sự phản kháng ấy là bản năng sinh tồn, không thuộc về ý niệm cái ác như con người vẫn thường định nghĩa. Mọi hành động đều là không có tư duy. Không có ý niệm về cái ác hay thiện, mà rốt cuộc chỉ còn là bản năng sinh tồn. Khi một lực xô đẩy ảnh hưởng tới tính mạng xuất hiện, một phản lực hồi đáp, như một chu kỳ tự nhiên của vũ trụ để tái lập cân bằng. 

  Cái ác không tồn tại. Nhưng trong tôi, cái ác ở khu rừng ấy sẽ còn hiện hữu, tồn tại rất lâu nữa trong tâm tư.

Vũ Đạm Nhiên

Q6, 4.11.2024