Tôi dùng thử Netflix cũng là vì hiếu kỳ về
ROMA. Nhưng nhìn vào đoạn phim ngắn giới thiệu thấy bao nhiêu tầng sâu trong cảnh
được dàn dựng thì tự hiểu xem qua màn hình máy tính thật sự là một nỗi thua thiệt.
Chẳng ngờ lại có một buổi chiếu cộng đồng.
Nếu tôi không lầm thì ảnh chụp ở đầu bài
viết này cũng chính là lúc anh Trần Anh Hùng chấm dứt việc xem phim này. Anh đã
bàn nhiều về sự di chuyển camera và nói rõ sự không ưa thích của mình với các
quyết định về hình ảnh trong phim này. Anh dừng xem khi phim đi chưa được 1/10
thời lượng. Tôi đến buổi chiếu với những nhận xét của anh Hùng lơ lửng trong
tâm trí. Và đến phân cảnh tại sân thượng tôi nhận ra ngay lập tức.
Đây là một cảnh ngoại - ngày. Không gian quy chiếu là sân thượng của một
tòa nhà nằm ở một khu phố có tên là Roma (Mexico). Đây là một gia đình trung
lưu trí thức ở thời điểm thập niên nghìn chín bảy mươi. Không gian chức năng của cảnh này là trình hiện chuỗi hành động của
3 nhân vật. Cô giúp việc giặt đồ. Hai em nhỏ chơi trò bắn súng. Rồi 1 em tách
ra đi xuống dưới lầu. Em còn lại trò chuyện đôi câu với cô giúp việc rồi cả 2 nằm
phơi nắng.
Đạo diễn Alfonso
Cuarón chọn sử dụng một cú máy dài cho cảnh này. Ống kính tĩnh tại vị
trí của cô giúp việc, lia phải rồi sang trái, dừng lại tại trụ gạch phơi nắng rồi
hướng lên.
Đối với cá nhân đạo diễn
Trần Anh Hùng, sự kiên nhẫn của anh với việc xem phim dừng lại là bởi cảnh này.
Từ đầu phim đến đây là khoảng hơn 10 phút nhưng câu chuyện không gây cho anh cảm
xúc. Nói về cảnh này, anh dùng chính xác câu chữ là “miêu tả” hay là “minh họa”.
Lựa chọn không gian sân thượng không có một ý nghĩa nào khác. Chỉ là một không
gian địa lý, là khung nền để câu chuyện diễn ra mà không hơn. Không thấy được nội
tâm của nhân vật. Cuộc đối thoại về sự sống / cái chết lẽ ra phải đẩy người xem
đi vào cảm giác của nhân vật. Và cái cảm giác ấy theo Trần Anh Hùng là phải “thoát
ra”, bay lên theo sự di chuyển của camera. Đằng này không hề có. Từ đây dẫn đến
hành động bỏ dở, không xem và đánh giá ROMA chỉ là một bộ phim bình thường.
Tôi xem với một đám đông
khoảng hơn 100 người và có lẽ chưa bao giờ tôi bỏ dở nửa chừng. Khi đã quyết
xem phim nào thì cố gắng xem cho hết. Nếu là xem một mình thì cũng hiếm khi ngừng
xem. Sự ngừng có khi là để lúc sau xem tiếp chứ ít khi ngừng hẳn. Theo dõi hết
thời lượng của ROMA thì tôi nhận thấy phải đến nửa sau của phim tức là tầm hơn
1 giờ phim mới bắt đầu lôi cuốn. Cảnh ở bệnh viện và cảnh ở bãi biển gây được cảm
xúc thật sự. Để rồi từ đây tôi xâu chuỗi các hình ảnh thì mới thấy sự liên kết (thật
ra thì tính liên kết cũng không mạnh) với nhiều cảnh ở phần đầu phim, trong đó
có cảnh sân thượng. Tuy nhiên, sau khi xem phim này tôi cũng đồng tình (có suy
xét chứ không phải dựa theo ý kiến của người có uy tín và tầm ảnh hưởng) với nhận
định về phân cảnh trên sân thượng.
Cảnh này có không gian quy ước, không gian chức năng nhưng đến lớp ý nghĩa về không gian tạo nghĩa thì không có. Tính hiện thực, tính hành động
đã được dàn dựng nhưng tính ẩn ngôn thì không có. Sự thiết lập bối cảnh ở phút
thứ 10 chỉ dừng lại ở ý nghĩa thiết lập một không gian quy ước về mặt địa lý.
Cách di chuyển camera, lựa chọn khung hình, chỉ đạo diễn viên chỉ có tính cung
cấp thông tin về sự kiện đang diễn ra trong khu vực địa lý đó. Ý nghĩa ẩn ngôn của
việc lựa chọn không gian, diễn xuất của diễn viên hay dụng công trong sự sắp đặt
đạo cụ, thiết kế mỹ thuật không bật ra trong khung hình. Về mặt cài đặt như vậy
ở đây chỉ đạt được 2 phần trên 3 phần yêu cầu (quy ước, chức năng và tạo nghĩa*).
Hẳn nhiên với tôi, ROMA vẫn
là một trường hợp cần phân tích thêm ở nhiều cảnh khác và nhiều khía cạnh khác chứ
không thể dễ dàng bỏ qua. Bài học mà tôi rút ra được là tầm quan trọng của việc
tạo nghĩa trong sự lựa chọn không gian cho từng phân cảnh.
#Nhiên
1.3.2019
(*) Đây là các khái niệm tôi học được từ quyển "Đọc Truyện Ngắn" (Daniel Grojnowski, 2017, NXB Hội Nhà Văn)
(*) Đây là các khái niệm tôi học được từ quyển "Đọc Truyện Ngắn" (Daniel Grojnowski, 2017, NXB Hội Nhà Văn)