Ngày 17.6, tôi thăm Đảo lần bốn. Bạn đồng hành lần này cũng là một 9x. Nhắc đến 9x cảm giác nơi người nghe luôn là sự trẻ, có khi cộng thêm cả tưởng tượng về màu mơ xanh, màu của sự chưa chín tới. Nhưng thật ra thì người bạn của tôi cũng đã 27. Ở ngưỡng này, tôi tin người ta đã có những va chạm và đau thương nhất định. Và hẳn nhiên họ cũng đã tự phát hoặc chủ động gia cố cho tư duy thẩm mỹ của mình. Lắng nghe họ, đặc biệt là cảm nhận về một bộ phim như Đảo, với tôi là một niềm kỳ thú.
So với người bạn 9x trong chuyến thăm Đảo lần ba, 9x ở lần bốn công tác trong lãnh vực y tế. Môi trường làm việc khuôn khổ hơn, căng thẳng hơn và lại ít có cơ hội xê dịch. Chỉ cần xét trên yếu tố này thì tâm hồn hai bên đã ít nhiều sai khác. Còn nữa…Nguồn gốc miền Trung, truyền thống gia đình lại là nguyên cớ tạo nên một thế giới quan đặc thù nơi 9x này. Vậy nên tuy cùng năm sinh, cùng là một người nữ, cùng có một diện mạo khả ái, nhưng tôi có thể đoan chắc ngay từ đầu rằng kết quả trong tâm tư của họ sau khi xem phim sẽ rất khác.
Khi suy ngẫm về 2 người bạn 9x, trong đầu tôi có ngay một từ khóa. Đó chính là “nhân học” hay “nhân chủng học”. Tôi không muốn đào sâu vào địa hạt mà mình không có một kiến thức nào. Nhưng tôi nhận ra rất rõ rằng đặc thù nghề nhiệp, môi trường sống, nguồn gốc gia tộc ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức, lời nói và hành động của một con người. Và đây cũng chính là nét hấp dẫn của bộ phim Đảo Của Dân Ngụ Cư. Chính sự hợp chủng và dân tộc tính của Hoa, Miên, Ấn, Việt là điểm quyến rũ khó cưỡng của cốt truyện trong bản truyện ngắn lẫn kịch bản điện ảnh.
Phần đánh máy dưới đây là câu chuyện giữa tôi và 9x sau lần xem phim ngày 17.6. Tôi không ghi âm vì muốn giữ tính tự nhiên và chân thật. Tất cả được chuyển thành văn bản dựa trên trí nhớ và đã được sự đồng ý từ người được hỏi.
o0o
- Cả anh và em… có một cái…nét chung. Đó là theo đuổi sự tối giản, thích đơn giản hóa mọi thứ. Nhưng quả thật phim này… nó không dành cho người đơn giản. Nếu không muốn nói là thách thức, một thách thức khắc nghiệt. Tuy vậy, anh lại mang tâm thế của một người đi học. Đi xem phim coi như đi để học hỏi nên anh băng qua rào cản được. Còn em thì… anh nghĩ sẽ rất khó…
- Dạ. Đúng. Nếu không phải anh mời thì cũng chẳng đời nào em xem phim như thế này. Em cũng ít đến rạp. Và nếu có đến chắc chắn em cũng không lựa phim này.
- Anh rất muốn nghe cảm nhận của em…
- Dạ. Đầu tiên là phim khá chậm…à không rất chậm. Điện ảnh là đây sao? Em thấy thoại rất ít…mà dường như khi nói cũng rất chậm.
- Um…Tiếp đi em…
- Màu của nó…em cảm giác rất ảm đạm…buồn…heo hắt… Căn nhà thì lộn xộn, ngổn ngang chẳng khác gì một đống đổ nát. Cảm giác rất bí bách…
- Em cứ nói thoải mái… càng thiệt càng tốt…
- Có mấy đoạn em định quay qua hỏi anh. Nhưng thấy anh ngồi im quá nên em cũng không dám mở miệng. Thật sự là thấy căng thẳng. Nhưng rồi em dần tập trung và nhớ là anh cũng dặn tập trung xem phim nên sau đó thì em hoàn toàn chú tâm vào việc xem phim…không xao lãng nữa.
- Em đang nói một điều mà chắc chắn người làm phim nghe được sẽ hạnh phúc. Những phim dạng này giăng mắc ẩn dụ khắp nơi. Chúng rải rác khắp chiều dài bộ phim và cái kết thật ra cũng chẳng phải là điều anh trông đợi. Anh đã đưa em xem cả kịch bản rồi. Điều anh muốn nơi em là được chứng kiến những con chữ viết sẵn trong kịch bản khi chuyển thành hoạt ảnh sẽ được dàn dựng như thế nào…
- Dạ, à đúng rồi. Có vài đoạn em đọc trong kịch bản nhưng không hề thấy trên phim. Có khi mất hẳn hoặc được chỉnh sửa.
- Trong cơ quan, em hay biên đạo cho các hoạt động văn nghệ. Có thể em không phải là dân chuyên nhưng tư duy về múa của em chắc chắn hơn anh. Đó là lợi thế của em. Điện ảnh có khi gọi là motion pictures. Khi dựng một vở vũ, anh tin chắc chắn em phải ngồi ngẫm nghĩ và sẽ có rất nhiều hình ảnh chuyển động trong đầu em… Điều đó cũng không khác lắm so với điện ảnh đâu…Dàn lên trang hay dàn trong đầu là vậy như thực tế thì khác hẳn. Em đã tham gia gameshow nên anh tin chắc em hiểu thực tế này.
- Dạ.
- À. Anh muốn biết cảm giác của em trước giờ chiếu. Điều gì nổi lên rõ nét nhất trong tâm trí?
- Dạ. Đó là…sự tò mò… em tò mò Phạm Hồng Phước sẽ diễn xuất như thế nào?
- Em biết Phạm Hồng Phước à?
- Biết chứ anh. Em có nghe nhạc mà…
- wow…anh không ngờ là gu nhạc của em có liên quan bạn này.
- Dạ. (cười)
- Vậy nhân vật đầu tiên của chúng ta sẽ là Phước?
- Dạ. Em thấy khi đặt cạnh Miên thì tự dưng là Phước kém thế hơn hẳn. Em cảm giác diễn viên Nhan Phúc Vinh nổi trội hơn nhiều phần. Vai Phước có gì đó yếu ớt hơn hẳn. Ban đầu thì em nghĩ vậy. Rồi sau đó em nghĩ tính cách vai này là như thế nên thể hiện như vậy thì cũng có thể gọi là tròn vai.
- Phước có đài từ tốt. Mà thật ra đoàn phim này ai cũng có đài từ ổn. Anh muốn em nhớ lại những cảnh cận vào đôi mắt.
- Vậy thì em lại đánh mất những cảnh ấy rồi.
- Và cả những hành vi, sự vận động của cơ thể. Cùng rất nhiều tình tiết khác. Tất cả sẽ phác thảo nên nội tâm nhân vật. Riêng anh thì anh cực kỳ yêu mến Chệt Liếm. Cái cách mà ông ta xuất hiện… Chỉ cần bước chân thôi thì đủ thấy sự khuynh đảo và quyền lực của nhân vật này.
- Hoàng Phúc phải không anh? Em thấy người bố quá trẻ khi đứng cạnh đứa con.
- Em có nhớ các nhân vật xuất hiện như thế nào không? Cách nhân vật xuất hiện có tính quan trọng rất lớn đó.
- Phim mở đầu bằng cảnh biển phải không anh?
- Đúng rồi…
- Sau đó thì là Phước đến quán Đêm Trắng.
- Ừ… em nhớ hành động giật chuông không?
- Có, anh.
- Khi xem cảnh đó thì anh lại nhớ đến nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Nơi ông sáng tác được ông gọi là Trại Hoa Vàng. Hình như ông cũng có treo một cái chuông. Mỗi khi đến đó thì ông lại giật chuông. Người viết văn thì luôn cần một không gian riêng tư để tập trung sáng tác. Thử giải mã hành vi thì anh nghĩ giật chuông là một cách thông báo cho sự “thể nhập”. Mình đã vào một không gian khác, một thế giới, một thứ “đảo” của riêng mình.
- wow…vậy là em hiểu chữ “Đảo” trong Đảo Của Dân Ngụ Cư rồi… Một thế giới khác, song hành đó mà cũng biệt lập đó với thế giới bên ngoài.
- Em nghĩ sao cũng được. Tự do mỗi người mà. Hồng Ánh khi làm phim này tức là chị trình bày cách hiểu của chị về Đảo. Em xem phim có khi em lại có một cách hiểu khác. Nếu hai bên có sự tương đồng thì một tình cảm được gọi là tri kỷ hé nụ. Còn bằng không thì cũng chẳng sao cả.
- Em vừa nói người bố trẻ so với đứa con. Nói thêm đi em…
- Um… thật sự thì anh Hoàng Phúc em thấy quá trẻ. Cảnh ông cha bồng đứa con đi trên biển, cả hai đồng màu trắng em tưởng như là một cặp tình nhân đang chụp ảnh cưới…
- (cười)…wow…thật sự đây là điều anh chưa bao giờ nghĩ tới. Đối với anh đó là cảnh mộng…Mà thật ra thì cũng chẳng phải mộng. Anh thì mộng. Còn người khác có thể họ sẽ nghĩ là thực. Chính các cách sắp đặt phục trang và dàn cảnh đã tạo nên sự huyền ảo. Đây cũng là một trong số những cảnh anh rất thích. Nhưng chuyện “một cặp tình nhân chụp ảnh cưới” thì chưa bao giờ anh tưởng tượng được. Chịu. Hay… Vì sao em lại nghĩ như vậy?
- Thứ nhất là em không biết mẹ cô gái này như thế nào. Xiếm Hoa là mẹ kế phải không ạ?
- Ừ…đúng rồi.
- Vậy nên em nghĩ khi người bố cõng con thì đó cũng có thể là một dạng hồi tưởng đến người vợ. Khuôn mặt cả hai xêm xêm nhau. Em thấy như nhân tình. Và em nghĩ có thể là ông đang nghĩ tới người vợ trước đây của mình.
- Anh ghi nhận ý kiến này của em. Thế còn về diễn xuất của Ngọc Thanh Tâm thì sao?
- Cô gái Chu này em thấy giống như thiên thần bị đọa nơi trần gian. Nụ cười thánh thiện rực rỡ. Giống như là không thuộc về trần gian này. Hầu như những cảnh bi thương thì diễn không ra được nét bi thương…
- Em nói cũng có phần đúng đó…Khi bạo hành thành ra một sự an bài, người ta không còn bất kỳ chống đối nào. Họ đã quen rồi.
- Ngọc Thanh Tâm diễn tốt ở phân cảnh sợ hãi thôi, cảnh đau khổ thì không thấy đau khổ gì cả. Cảnh ân ái thì em nghĩ chưa đạt độ max nơi biểu cảm. Chỉ những cảnh hạnh phúc, vui cười thì em thấy rõ rệt đúng là hạnh phúc, vui cười. Vậy nên em có cảm giác là Chu giống như thiên thần bị đọa vậy.
- 2 chữ “thiên thần” chưa từng xuất hiện trong đầu anh. Anh chỉ ấn tượng với cảnh mở đầu giới thiệu nhân vật Chu. Cô gái thắp nến và nhìn vào gương. Vết bầm vì bị đánh chỉ như đặt để tôn lên làn da trắng. Chuyện bật diêm thắp nến cho anh một sức gợi rất lớn. Anh nghĩ Chu đẹp nhất chính ở cảnh mở đầu này. Thật sự là cấu tạo xương quai hàm của Ngọc Thanh Tâm theo anh là phù hợp với những vai diễn ít thoại. Càng kiệm lời, càng im ắng thì sức thu hút nơi khuôn mặt càng tăng lên gấp bội.
- Em thì thích cảnh bơi dưới biển. Cũng đẹp và gây xao xuyến đối với em. Nhìn chung là nữ chính đẹp ạ. Da trắng, tóc đen, cười như mùa thu tỏa nắng. Thuần khiết. Nhờ Chu mà cảm giác phim này bớt đi phần u tối và buồn bã. À mà Xiếm Hoa… em mong có một sự an ủi tinh thần cho bà ta. Trong kịch bản, có đoạn ông người làm đến bên cạnh và chia sẻ giáo lý nhà Phật. Em thấy bà cũng vơi bớt phần nào… Ở phim thì mất hẳn.
- Đã đổi rồi em ạ. Từ Cao qua Ahmed. Từ Phật qua Hồi. Và đoạn giảng giải về sự vượt thoát tâm linh thì cũng không có. Anh thì ưng ý với điều này. Nếu để một Phật tử hay một tín đồ Hồi Giáo phải ngồi rao giảng về giáo lý đức tin của mình thì anh thấy có vẻ không còn điện ảnh gì cả. Tự thân hành vi nhân vật phải nói lên điều đó… cho nên bỏ đi cũng hay.
- Nhưng em muốn Xiếm Hoa phải làm một điều gì đó.
- Chẳng phải là bà đã vùng lên và đánh trả Chệt Liếm à?
- À…e nhớ rồi…
- Nếu xét trên tính cách của Xiếm Hoa thì với anh chi tiết ấy thật sự là một cuộc cách mạng.
- Cũng như Miên?
- Ừ đúng rồi. Liên minh. Em nhớ 2 chữ đó. Liên minh hay là mối thống nhất giữa những con người đó đã bị phá bỏ. Kết như vậy thì còn gì đẹp bằng.
- Em vẫn chưa hiểu về cái chết của Chu?
- Vậy thì em phải xem lại thôi… Nhớ để ý kỹ những hành động của cô gái…
- wow…quả thật phim không dành cho một đứa đơn giản như em…
- Phải xem lại thôi em ạ…
- Em còn một thắc mắc nữa? Đó là doanh thu phim này…
- Cái đó em phải hỏi đoàn làm phim thôi. Sao anh biết được?
- Làm ra một phim như thế này họ có nghĩ đến doanh thu không? Và làm sao phim như thế này có thể có đủ nguồn thu?
- Em đang lo lắng cho số phận của nó hả?
- Dạ, đúng rồi.
- Từ sự bàng quang lúc đầu, giờ em chuyển sang lo lắng. Vậy là đạo diễn thành công rồi ha…
- Thật sự em không nghĩ phim sẽ thành công về mặt doanh thu. Khi đến rạp, em cần giải trí, thoải mái trong tư tưởng. Chứ không phải là một sự nặng nề và ám ảnh như lúc này.
- (cười)…Em biết phim thắng giải thưởng ở khu vực mà phải không?
- Dạ, em có biết.
- Vậy đó em. Doanh số đâu phải tất cả. Còn có sự công nhận của giới chuyên môn, những gợi mở lớn lao nơi dư luận, sự mở đường cho một trào lưu hay một cuộc bứt phá, thăng tiến trong tay nghề. Vậy nên mới có cái gọi là Oscar. Những phim Oscar cũng có nhiều phim đâu có doanh thu và bị bỏ quên. Về sau này nó lại được công nhận và trở về đúng chân giá trị.
- Với em, phim vẫn rất khó xem anh ạ.
- Thời gian sẽ là khán giả công tâm nhất em ạ. Mà anh nghĩ câu chuyện về Đảo đã dừng lại rồi. Vấn đề là ở em thôi. Em muốn dừng lại ở sự giới hạn này. Hay là em tiến lên, tự mình nâng cấp mình, tự mình trao dồi mình để chạm vào những tầng sâu khác của tác phẩm này. Quyết định là ở em hoàn toàn. Anh thì em biết rồi. Anh sẽ dấn bước.
Đạm Nhiên ghi